تاریخ ایران

ایران قبل از اسلام

تاریخ ایران

ایران قبل از اسلام

تاریخ ایران

ایران قبل از تاریخ ,آریایی ها, ماد ها, هخامنشیان, اشکانیان ,سلوکیان, ساسانیان,فهرست نام مناطق مختلف ,نمودار تاریخ زمان.

بایگانی
آخرین مطالب

اشکانیان

سه شنبه, ۲۱ دی ۱۳۹۵، ۰۱:۳۱ ب.ظ

اشکانیان که بودند ؟


اشکانیان بر آمده از قومی سکایی به نام پرنی بودند. پرنی ها بنا بر گزارش استرابون یکی از قومهای شرقی سکایی و یکی از قبیله های مهم اتحادیه داهه بودند که در دشت میان گرگان و کرانه های تجن جنوبی در پارت شمالی سکونت داشتند که امروزه محل سکونت ترکمنهای آخال است.
نخستین بار نام داهه را در سنگ نبشته خشایارشا در تخت جمشید میبینیم. آنها احتمالا در زمان خشایارشا به تابعیت ایران در آمدند ودر سال 250 پیش از میلاد با گزیدن ارشک به فرماندهی خود اعلام استقلال کردند و پایه گذار طولانی ترین دوره حکومت ایرانی در ایران شدند و به فرمانروایی سلوکیان که سعی در یونانی کردن ایران داشتند، پایان دادند.

پرنی ها نیز مانند دیگر اقوام سکایی مردمی چادر نشین، سلحشور، تیرانداز وناآرام بودند که مرگ طبیعی را برای خود شرم میدانستند. به گزارش استرابون این قوم در شمال شرقی ایران میزیستندوهمواره مزاحم همسایگان خود بودند. در سال  250 پیش از میلاد به سرداری ارشک، از سرزمین امروزی ترکمنستان به جنوب سرازیر شدند و به جلگه های حاصلخیر اترک حمله کردند. اشک در شهر آساک در نزدیکی قوچان به عنوان پادشاه برگزیده شد. اشک و تیرداد با پنج تن از یاران خود هسته قیام را تشکیل میدهند، مانند داریوش هخامنشی که با شش یار خود بر علیه گئومات شورید. اشک باسلوکوس دوم مبارزه کرد و او را واردار کرد که اشکانیان را به رسمیت بشناسد. پس از این اشکانیان بر سلوکیان غلبه کردند و آنها را از تاریخ سیاسی ایران حذف کردند.
سنت گزیدن نام اشک را تمام شاهان اشکانی حفظ کردند و همگی به آن میبالیدند. اشکهای اشکانی پیش از اینکه به شاهی برسند توسط مجلس مهستان تایید می شدند. این مجلس به گزارش تاسیتوس متشکل از سیصد مرد برگزیده بود. شاهان اشکانی حاکم مطلق نبودند. هر کدام از آنها که به نظر مجلس مهستان دارای مشکلی بودند، توسط همین مجلس عزل می شدند. البته در همه دوره های سلطنت این خاندان، قدرت مهستان یکسان نبوده است. شاید به دلیل ترس از مجلس مهستان است که می توان گفت رنگ دیکتاتوری در خاندان اشکانی در میان همه خاندانهایی که بر ایران فرمان رانده اند کمرنگتر است.
سنت برادر کشی در میان شاهان اشکانی رواج داشت. تنها فرهاد چهارم (اشک چهاردهم) 39 نفر از برادران خود را کشت. شاهان اشکانی با اینکه سلوکیان را شکست دادند و ایران را به شیوه های ایرانی اداره میکردند، خود را یونان دوست مینامیدند، از زبان یونانی استفاده میکردند و گهگاه به خود القابی یونانی می دادند. در شهرهای اشکانی شورای شهر وجود داشت. ناظر شاه، فرمانده سپاه، خزانه دار از دیگر مسئولین شهرها بودند. شاه مستقیما آنها را انتخاب نمی کرد بلکه آنها را تایید میکرد.

لوح دیوان خشایارشا که در آن نام داهه به عنوان یکی از کشورهایی که به شاه خراج میدهند و قانون هخامنشی در آنجا حکم فرما است ذکر شده است.



از خاندانهای بزرگ این دوره می توان به خاندان سورن در سیستان، خاندان کارن در نهاوند، خاندان مهران در ری، خاندان اسپهبد در هیرکانی و خاندان زک در آتروپاتن اشاره کرد. طبقه وزورکان-بزرگان- مهمترین مقامهای کشوری لشکری را در اختیار داشتند. اشکانیان در پارس و چند شاهک نشین دیگر هرگز نتوانستند جای پای محکمی داشته باشند.
اشکانیان نزدیک پانصد سال بر ایران حکومت کردند و مهمترین رسالت آنها جلوگیری از نفوذ فرهنگ یونانی به ایران بود. آنها خود را وارث هخامنشیان میدانستند و با موفقیت توانستند سلوکیان را از ایران برانند و حکومت ایرانی مستحکمی پدید آورند.




گچبری اشکانی از قلعه ضحاک

تقسیم بندی جغرافیایی اشکانیان به رغم تکه تکه شدن برخی از ایالات در مجموع با تقسیم بندی کشوربه شش ایالت در زمان سلوکیان مطابقت می کند. ظاهرا بخش علیای امپراتوری اشکانی، متصرفات نخستین پارت ها را شامل می شود و بخش سفلا را در غرب ایران، متصرفات مهرداد. در طول 470 سال حکومت اشکانیان مرزهای کشور تقریبا ثابت بوده است و اگر چند باری هم به تیسفون حمله شده است دیری نگذشته است که مهاجمان عقب نشینی کرده اند .
پلینی در تاریخ طبیعی خود بخش سفلای حکومت اشکانی را به 7 قسمت تقسیم کرده است :
بین النهرین و بابل، آپولونیاتیس در سوریه، خالونیتیس که احتمالا اربیل باشد، کارینا که احتمالا کرند باشد، کامبادنه پیرامون کرمان، ماد علیا و ماد سفلا.
او همچنین بخش علیای حکومت اشکانی را به یازده قسمت تقسیم کرده است که شامل خورنه،  قومس، گرگان، استان شامل شیروان، بجنوردوقوچان، پارت، اپارتیکنه پیرامون ابیورد، مرگیان یا مرو، اریا یا هرات، اناویا در جنوب هرات، سکستان وهندوستان سفید یا رخج است. این جغرافی دان رومی از شاهک نشین هایی نام میبرد که تابع اشکانیان هستند مانند پارس، الیمایی، مسنه، هتره، اوسروئنه،  آدیابنه، آتروپاتن و هیرکانی.
در سنگ نبشته بزرگ شاپور دوم ساسانی در کعبه زرتشت که از استانهای زمان اشکانیان یاد میکند به نامهای دیگری بر می خوریم. سگان در کرانه دریای سیاه، ویروزان در شرق سگان، آرمن یا ارمنستان، بلاسگان در غرب دریای خزر، گلان یا گیلان، کرمان، مکران، تورگیستان، هند، سکستان، مرو و خوارزم. اینها مراکزی هستند که تحت فرمان اشکانیان بوده و در فهرست پلینی قرار ندارند.
تیسفون پایتخت زمستانی وهمدان پایتخت تابستانی اشکانیان بوده است. از جمله شهرهای آن دوره، می توان به شهرصد دروازه پیرامون دامغان و خبوشان پیرامون قوچان و نیز شهرهای درگز و عشق آباد امروزی اشاره کرد.


اشکانیان پس از سلوکیان بر سر کار آمدند . معماری اشکانی نخست برگرفته از اردوگاههای اشکانی بود و بر گرد دایره ای ساختمانها را بنا می کردند و در تزیینات از هنر یونانی استفاده میکردند ولی در همان آغاز کار هنر سنتی ایرانی را جایگزین هنر یونانی کردند. بناهایی با حیاطهای چهارگوش مرکزی با ایوانهای چهار سوی آن مشخصه معماری اشکانی شد.آنها به نمای ساختمان بسیار اهمیت دادندو برای آن از ترکیب نقاشی و گچکاری استفاده میکردند.آنها از تاق گهواره ای ،قوس و رگچین با سنگ و قلوه،برجسته کاری تزیینی و گاهی ستونهای داخلی استفاده میکردند



`اشکانیان

 

هنر اشکانی

ویژگی های بازر هنر اشکانی عبارتند از

  • روبرو نگری.
  • بار روحی مذهبی.
  • استفاده از خطوط مستقیم موازی.
  • صراحت در نقاشی.

در اغلب آثار هنری این دوره، هدف انتقال یک گزارش یا خبر به بیننده است. در این دوره، هنر به جای توجه داشتن به زیباییهای بدن، به جنبه روحانی و مذهبی اثر توجه دارد و این باعث شده هنر دوره اشکانی سرد و بی حرکت باشد. بیشتر طرحها دارای مرزهای مشخصی هستند به این شکل که هنرمند مرزهای عناصر و اندامهای خلق شده را بسیار واضح می کشد.

زن اشکانی در حال اجرای مراسم مذهبی کنار آتشدان – شوش- موزه ملی ایران

در سده های پیش از میلاد دوره اشکانی، هنر آمیخته ای از سبکهای کهن شرقی و سبک معاصر یونانی بود. از این آمیزش، در سده اول میلادی هنر اشکانی زاده شد و با آغاز سده سوم میلادی، هنر سلطنتی رو به انحطاط رفت و هر یک از مناطق امپراتوری، سبک هنری خویش را پیش گرفتند.

سر اشکانی مکشوفه از شوش سنگ مرمر- موزه ملی ایران

بهترین مظهر هنر اشکانی، سنگ نگاره های آنان است. سنگ نگاره برخلاف دوره ساسانی، پدیده ای مخصوص شاهان نبوده و بسیاری از سنگ نگاره های دوره اشکانی متعلق به حکمرانان محلی هستند.

سنگ نگاره بلاش در بیستون


 
معماری

معماری اشکانی نخست برگرفته از اردوگاههای اشکانی بود که بر گرد دایره ای ساختمانها را بنا می کردند و در تزیینات از هنر یونانی استفاده میکردند ولی در همان آغاز، هنر سنتی ایرانی را جایگزین هنر یونانی کردند. بناهایی با حیاطهای چهارگوش مرکزی با ایوانهای چهار طرف آن مشخصه معماری اشکانی شد. آنها به نمای ساختمان بسیار اهمیت دادند و برای آن از ترکیب نقاشی و گچکاری استفاده میکردند و از تاق گهواره ای، قوس و رگچین با سنگ و قلوه، برجسته کاری تزیینی و گاهی ستونهای داخلی استفاده میکردند. نمای ساختمانها توسط گچکاری تزیین می شدند. در این شیوه ابتدا گچ به دیوار یا سقف مالیده می شد و سپس آنرا شکل می دادند.

قسمتی از تزیینات معماری از دوره اشکانی - موزه آذربایجان تبریز

مهر سازی

مهرهای دوره اشکانی دارای طرحهای مختلفی بودند. بیشتر طرحهای مهرها دارای عقرب و عقاب هستند. مهرها دارای نقوش ساده هندسی یا طرحهای اسطوره ای بودند.

مهر انگشتری طلایی با نگین عقیق با نقش نیم رخ دو مرد- اشکانی- موزه رضا عباسی

شیشه گری

شیشه گری در دوره اشکانی رونق داشته است. در این دوره از دو شیوه دمیدن درون قالب برای تولید شیشه ضخیم و دمیدن آزاد برای تولید شیشه نازک استفاده می کردند. نقوش روی شیشه به سه روش تراش، استامپ یا افزوده پدید می آمدند. یکی از مراکز تولید شیشه، سوریه بود.

ظرف شیشه ای- جوبن گیلان - موزه ملی ایران

ریتون

ریتونها را می توان یکی از شاخصهای هنر اشکانی دانست. ریتون یا تکوک، ظرفی است که قسمتی از آن به شکل حیوان طراحی شده باشد. ریتونها از اجناس مختلف مانند فلز، عاج فیل، چوب، سفال و غیره ساخته می شدند و روی آنها دارای طرحهای اسطوره ای بود.

ریتون اشکانی

 

 

 
سفال

سفال دوره اشکانی را می توان بر اساس منطقه جغرافیایی به 9 دوره تقسیم کرد که عبارتند ازمنطقه جنوب غرب، منطقه غرب ایران، منطقه آذربایجان، شمال ایران، شرق ایران، جنوب شرق و جنوب ایران. سفال هر منطقه خصوصیات ظاهری و فنی خود را دارد. سنتهای محلی در ساخت سفال نقش اصلی را داشتند. در ابتدا سفالها ساده بودند و پس از آن سفالهای نقش دار بیشتری تولید شدند و با ظهور سفال لعابدار در سده دوم پیش از میلاد به مرور نقوش، جای خود را به لعاب دادند.

ظرف سفالی دوره اشکانی- محل کشف طالش- موزه جام جهان نما مجموعه کاخ نیاوران

نقاشی

از نقاشی در این زمان در طراحی نمای خانه استفاده می شد به این نحو که نگارگران، نمای خانه ها را با طرحهایی مانند شکار و نبرد، مراسم مذهبی و عبور بزرگ زادگان نقاشی می کردند.

نقاشی کوه خواجه

- چند نمونه نقاشی دیوارهای خانه های شهر دورا - دقت کنید از اسب همان شی تزیینی مرموزی آویزان اسب که در همه سنگ نگاره های ساسانی دیده می شود.

آلیاژ و فلز کاری

فلز کاری در دوره اشکانی رواج داشت. تولیدات فلزی عبارت بودند از : جنگ افزار، آثار فلزی تدفینی مانند سنجاق و دستبند، ظروف فلزی، مجسمه های فلزی و سکه.

مجسمه مفرغی اشکانی- مراغه - موزه آذربایجان تبریز

سکه پاکور دوم(78-105 میلادی)

ظرف طلا و نقره به همراه بز در وسط - موزه ارمیتاژ

   
طلا ، جواهرات و تزیینات

استفاده از جواهر تزیینی همیشه مورد توجه بشر بود. استفاده گسترده از جواهرات در دوره اشکانی را می توان از روی مجسمه های به یادگار مانده از این دوره شناخت. ظاهرا مردان و زنان در استفاده از جواهرات افراط می کردند. این اجناس از ترکیب طلا و سنگهای قیمتی ساخته می شدند.

دست بند طلا – موزه ارمیتاژ

مجسمه

مجسمه ها در دوره اشکانیان بدون حرکت و ساکن بودند و احتمالا از آنها در تزیین معماری استفاده می کردند. در این دوره از پیکرکهای کوچک استخوانی تا مجسمه بزرگ فلزی، مجسمه بانوان نیزساخته می شد در حالی که پیش از این تنها مردان در مجسمه ها نمود پیدا می کردند. همچنین در دوره اشکانی افراد عادی نیز از خود مجسمه میساختند، حال آنکه در دوره های پیش از آن در ایران تنها مجسمه شاهان یا صحنه های اسطوره ای ساخته می شد.

مجسمه زن نشسته- اشکانی- بین النهرین

مجسمه تئاتر کمدی

سپاه دوران اشکانی



اشکانیان در طول فرمانروایی 470 ساله خود از شیوه اداره سپاه و آرایش جنگی خود که الگویی سکایی داشت جدا نشدند. این شیوه بسیار ساده و بی نیاز از تشکیلات منظم، عبارت بود از به هم پیوستن نیروی مستقل چند سردمدار و حمله ناگهانی به دشمن برای یک هدف خاص.
یوستین مینویسد اشکانیان همواره بر اسب سوارند، با اسب به کارزار می روند، با اسب به مهمانی می روند، داد و ستد می کنند، به کارهای روزمره می رسند و با یکدیگر سخن می گویند.
اشکانیان جز در نقاط مرزی سپاه ثابت نداشتند ودرون کشور ایران نیروی نظامی ثابت به شکل امروزی وجود نداشت. بزرگان هر منطقه برای خود سپاهی داشتند که در زمان جنگ آنها را در اختیار شاه قرار می دادند. ارزش ثروت هر کدام از آنها به تعداد سوارانی بود که در روز نیاز فراهم می کردند.
سپاه اشکانی بر دو اصل تیراندازی و سواری پایه ریزی شده بود. سواره نظام بخش اصلی سپاه بودکه به دو دسته تیر اندازان و زره پوشان تقسیم می شدند. این سواران علاوه بر اسبی که سوار می شدند، اسب دیگری به یدک با خود به میدان جنگ میبردند و گاهی نیز از شتر استفاده می کردند. جنگ با طبل شروع می شد. سوارکاران زره می پوشیدند و هنگامی که با اسبان زره پوش خود در مقابل نور خورشید قرار می گرفتند، رویین تن به نظر می آمدند.
اشکانیان برای جنگ دراز مدت از بردباری برخوردار نبودند و گاهی در گرماگرم جنگ میدان را خالی میکردند. آنها از فن دژگیری و محاصره چیزی نمی دانستند و اصولا ارتشی دفاعی داشتند. پیاده ها تیر و کمان داشتند و سواره نظام تیر و کمان و نیزه حمل میکردند و هنگام سواری می توانستند به هر سمتی تیر اندازی کنند. ابتدا جنگ را با تیر اندازی شروع میکردند و سپس سواره نظام سنگین وزن زره پوش به قلب دشمن حمله میکردند. بزرگ ترین ضعف اشکانیان فرار نیروها به هنگام کشته شدن فرمانده آنها بود. این مسئله را در دوره های دیگر تاریخی ایران هم می توان دید.

تصاویر اسب سواران اشکانی در دورا یوروپوس در اوایل قرن سوم میلادی کشیده شده است

نگاره اسب سوار اشکانی در پالمیرا


زره اسب پارتی

سوار اشکانی

تصویر مبارزه اسب سوار اشکانی با شیر- یافت شده از بین النهرین

زن اشکانی تیر انداز

 

مرد سوار اشکانی – بریتیش موزه

شاهان اشکانی



 

تاریخ سلسله اشکانیان همچنان در هاله ای از ابهام باقی مانده است و ما با آنها نسبت به هخامنشیان و ساسانیان خیلی غریب تر هستیم.این سلسله از تاریخ 247پ م به روی کار آمد و خیلی سریع ایران را از دست سلوکیان غیر ایرانی گرفت و به حکومت آنها پایان داد و در سال224 میلادی توسط ساسانیان منقرض شد .حکومت اشکانی همیشه با رومیان در جنگ بود. در این حکومت دین مردم واحد نبود و هر قومی دین خود را داشت . میتوان گفت پایتخت واحدی هم وجود نداشت و حکومت مستقل مرکزی بسیار کم رنگ بود و کشور تا حدودی به شکل ملوک الطوایفی کنترل میشد

 
Coin of Arsaces I. British Museum, London (Britain). Photo Marco Prins.

اشک اول
250پ م
-
214 پ م
Coin of Arsaces II.
اردوان اول - اشک دوم

211 پ م
-
191پ م

 
فریاپت - اشک سوم
191پ م
-
181 پ م
فرهاد اول - اشک چهارم
181 پ م
-
174 پ م
Coin of the Parthian king Orodes II.
مهرداد اول - اشک پنجم
174 پ م
-
137 پ م
Coin of Mithradates I the Great, founder of the Parthian empire.
فرهاد دوم - اشک ششم
137 پ م
-
128
Coin of the Parthian king Phraates II.
اردوان دوم - اشک هفتم
128پ م
-
123 پ م
Coin of Artabanus I.
مهرداد دوم - اشک هشتم

123 پ م
-
89 پ م

Coin of Artabanus I.
مناسکیر

89 پ م
-
76 پ م
سنتروک-اشک دهم
76 پ م
-
67 پ م
Coin of Mithradates II.
فرهاد سوم- اشک یازدهم
67 پ م
-
57 پ م
Coin of the Parthian king Sinatruces.
مهرداد سوم - اشک دوازدهم

57 پ م
-
55پ م
Coin of the rebel king Gotarzes I.
ارد اول - اشک سیزدهم
55 پ م
-
37 پ م
Coin of Mithradates III.

فرهاد چهارم - اشک چهاردهم
37 پ م
-
3 پ م
Coin of the Parthian king Phraates III.
فرهاد پنجم - اشک پانزدهم
3 پ م
-
4 م
Coin of the Parthian king Phraates III.
ارد دوم - اشک شانزدهم
4 م
-
6 م
Coin of the Parthian king Phraates III.
ونن اول -اشک هفدهم

4یا 6 میلادی
-
19 م
Coin of the Parthian king Orodes II.
اردوان سوم -اشک هیجدهم
19 م
-
41 م
Coin of the Parthian king Orodes II.
وردان - اشک نوزدهم
41 م
-
47 م
Coin of the Parthian king Pacorus I.
گودرز - اشک بیستم
47 م
-
50 م
Coin of Phraates IV. British Museum, London (Britain). Photo Marco Prins.
ونن دوم- اشک بیست و یکم
50 م
-
54 م
بلاش اول - اشک بیست و دوم
54 م
-
77 م
Coin of the Parthian king Phraataces.
پاکور دوم - اشک بیست و سوم
77 م
-
108 م
Coin of the Parthian king Orodes III. Römisch-Germanisches Zentralmuseum, Mainz (Germany). Photo Marco Prins.
اردوان چهارم - اشک بیست و چهارم
79 م
-
93 م
Coin of Vonones I.
خسرو- اشک بیست و پنجم
112 م
-
128م
Coin of Artabanus II. British Museum, London (Britain). Photo Marco Prins.
بلاش دوم - اشک بیست وششم
130 م
-
149 م
Coin of Artabanus II. British Museum, London (Britain). Photo Marco Prins.
بلاش سوم - اشک بیست و هفتم
148 م
-
190
Coin of Vardanes I.
بلاش چهارم - اشک بیست و هشتم
190م
-
209 م
Coin of Vardanes I.
بلاش پنجم
209 م
-
215 م
Coin of Artabanus IV.
اردوان پنجم - اشک سی ام
209 م
-
224